Protein ile ilgili ilkyazımda proteinlerin sağlığımız için ne kadar önemli bir besin maddesi olduğuna vurgu yapmıştım.
Ancak her şey de olduğu gibi proteinin az veya çok kullanımı da sağlığımız için sakıncalar doğurabileceğinden kontrollü ve bilinçli tüketimin gerekliliğine dikkat çekmek istiyorum. Aşağıda bu konuyu sebep sonuç ilişkisi içinde irdelemeye çalışacağım.
Birçok araştırma yüksek protein diyetlerin obezite ile mücadele, tip 2 diyabet, kişilerde genel glisemik kontrolü sağlama, kardiyovasküler riskleri azaltma ve yaşlılarda kas ve kemik kütlesinin korunmasında etkili olduğu bildirilmektedir. Ancak protein bakımından zengin hayvansal kaynaklı besinlerin yapılarında katı yağ ve kolesterol bulunduğu ve bu tür yiyeceklerin fazla oranda tüketimi ileri yaşlarda kalp-damar hastalıklarına, obezite, tip 2 diyabet, insülin direnci gibi komplikasyonların oluşmasına neden olabileceğide bilinmektedir.Uzun süreli yüksek protein diyetlerinin etkili olmadığını bildiren araştırmalarda bulunmaktadır. Ayrıca kronik böbrek hastaları için yüksek proteinli diyetler önemli sağlık sorunlarına yol açacağından düşük protein diyetleri önerildiğini unutmamak gerekir. Yukarıda belirttiğim nedenlerden dolayı sağlıklı yaşam için özel bir diyet gereksinimi olanların mutlaka bir doktor kontrolünde ve diyetisyenler tarafından önerilecek reçeteleri uygulamaları gerekir.
Proteinler vücutta depo edilemediklerinden alınan proteinlerin fazlası yağa dönüştürülerek depo edilirler. Yağın artması kişinin performansını düşürüp istenmeyen vücut ağırlığı oluşmasına ve karaciğer yağlanmasına neden olabilmektedir. Diğer taraftan yağ dokuları ve bağırsaklar gibi periferik organlar da amino asit konsantrasyonlarındaki değişiklikler algılanabilmekte ve oluşan sinyaller enerji metabolik süreçlerini kontrol edebilir. Özellikle esansiyel amino asitlerden birinin yoksunluğu gıda alımını azaltır, enerji tüketimini artırır ve beyaz yağ dokusunun esmerleşmesine neden olur. Örneğin Leu yoksunluğunun birikimi azalttığı gösterilmiştir. Ancak bu tür diyetler yapılırken dikkatli olunmalıdır. Öncelikle uygulanan diyetin nörolojik bozukluklar gibi yan etkiler olmadan vücut ağırlığını azaltıp azaltamayacağı bilinmelidir. Ayrıca diyetteki tek bir aminoasidin değişikliği kandaki diğer amino asitlerin konsantrasyonlarında da değişimine sebep olabilir. Bu nedenle zaman zaman bu durumun kontrol edilmesi gereklidir. Ayrıca bazı durumlarda aminoasit ve metabolitinidemanüple etmek gerekebilir. Örneğin metiyonin amino asidi kısıtlamasında verim alabilmek için sestein de kısıtlanması gerekebilir. Bu nedenle zayıflama diyetleri uygulanırken mutlaka doktor kontrolü gereklidir.
Proteinlerin parçalanması sonucu oluşan artık maddeler (üre, kreatinin, kreatin, amonyak ve organik asitler) böbrekten filtre edilerek idrarla birlikte atılır. Sporcularda çok yaygın olarak kreatin alımı veya yüksek proteinli bir diyet alınması bu maddelerin daha fazla oluşmasına ve vücut dışına atılımları sırasında daha fazla su kaybına, bazı durumlarda ise böbrek fonksiyon bozukluğuna yol açan rabdomiyoliz sendromunun gelişimine neden olabilmektedir.
Yapılan hayvan deneyleri ile çok düşük düzeyde protein ile beslenmenin açlık sinyali oluşturmasına rağmen gıda alımını azalttığı, bunun sonucunda karaciğer, dalak gibi organların, yağ dokusu ağırlığının azalması sebebiyle vücut ağırlığının azaldığı, plazma lipitlerininüzerinde baskılayıcı etkisi olduğu ve glikoz toleransının artmasına neden olduğu saptanmıştır. Kas protein sentezi ve büyüme bozuklukları görülmektedir. Tüm bu olumsuz etkilerin ortaya çıkmasında etken esansiyel amino asit alımındaki yetersizliğin yanında esansiyel olmayan amino asitlerinde büyümeyi sınırlayan faktörler olarak iş görmelerine neden olur. Öncü maddelerin yokluğu bazı esansiyel amino asitlerin sentezlenememesine ve metabolizmanın yavaşlamasına yol açar. Hamilelerde de anne rahmindeki bebekte büyüme bozuklukların görülmesinin yanı sıra bebeğin sonraki yaşamda kardiyovasküler veya metabolik bozukluklar geliştirme riski arasındaki ilişkiler olduğu saptanmıştır. Ayrıca bağırsak mikrobiyomunudeğiştirebildiği belirlenmiştir.Tüketeceğimiz besin ögelerinin, yarar ve zararlarını ve tüketeceğimiz miktarını bilmek bizlerin sağlıklı beslenmesine ışık tutacaktır.
Sağlıklı mutlu haftalar diler, saygılarımı sunarım.
Referanslar
Bozadjieva Kramer, N., Evers, S. S., Shin, J. H., Silverwood, S., Wang, Y., Burant, C. F., … Seeley, R. J. (2020). The Role of Elevated Branched-Chain Amino Acids in the Effects of Vertical Sleeve Gastrectomy to Reduce Weight and Improve Glucose Regulation. Cell Reports, 33(2), 108239. doi:10.1016/j.celrep.2020.108239
Chewcharat, A., Takkavatakarn, K., Wongrattanagorn, S., Panrong, K., Kittiskulnam, P., Eiam-Ong, S. ve Susantitaphong, P. (2020). The Effects of Restricted Protein Diet Supplemented With Ketoanalogue on Renal Function, Blood Pressure, Nutritional Status, and Chronic Kidney Disease-Mineral and Bone Disorder in Chronic Kidney Disease Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of Renal Nutrition, 30(3), 189–199. doi:10.1053/j.jrn.2019.07.005
Moreira, L. P., Silveira, L., Pacheco, M. T. T., da Silva, A. G. ve Rocco, D. D. F. M. (2018). Detecting urine metabolites related to training performance in swimming athletes by means of Raman spectroscopy and principal component analysis. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 185(February), 223–234. doi:10.1016/j.jphotobiol.2018.06.013
Peng, L. N., Yu, P. C., Lee, H. F., Lin, M. H. ve Chen, L. K. (2021). Protein-enriched diet improved muscle endurance and marginally reduced intramuscular adiposity: Results from a randomized controlled trial among middle-aged and older adults. Archives of Gerontology and Geriatrics, 96(May), 104436. doi:10.1016/j.archger.2021.104436
Wu, Y., Li, B., Li, L., Mitchell, S. E., Green, C. L., D’Agostino, G., … Speakman, J. R. (2021). Very-low-protein diets lead to reduced food intake and weight loss, linked to inhibition of hypothalamic mTOR signaling, in mice. Cell Metabolism, 33(5), 888-904.e6. doi:10.1016/j.cmet.2021.01.017
Xiao, F. ve Guo, F. (2021). Impacts of essential amino acids on energy balance. Molecular Metabolism, (xxxx), 101393. doi:10.1016/j.molmet.2021.101393
Zhou, X., Liu, Y., Zhang, L., Kong, X. ve Li, F. (2021). Serine-to-glycine ratios in low-protein diets regulate intramuscular fat by affecting lipid metabolism and myo fi ber type transition in the skeletal muscle of growing- fi nishing pigs. Animal Nutrition, 7(2), 384–392. doi:10.1016/j.aninu.2020.08.011
